Προστασία απο ηλεκτρονικές απάτες

Στο παρόν άρθρο θα εστιάσουμε στις δυο πιο διαδεδομένες απάτες, τις τηλεφωνικές και τις διαδικτυακές. Και βέβαια θα ήταν ανώφελο να επικεντρωθούμε σε μια συγκεκριμένη τακτική εξαπάτησης, καθώς είναι θέμα χρόνου να αντικατασταθεί με μια καλύτερη.
Αντιθέτως, θα εξετάσουμε ορισμένους τρόπους προετοιμασίας και αντιμετώπισης της απειλής με κυριότερο σκοπό την ενημέρωση σας.

Όλοι μας γνωρίζουμε τουλάχιστον ένα άτομο που εξαπατήθηκε και έχασε χρήματα με αυτόν τον τρόπο. Στην ετήσια ανακοίνωσή της για το 2021 η Federal Trade Commission αναφέρει ότι οι απάτες παγκοσμίως αφορούν σε 2,8 δις θύματα, αριθμό που φανερώνει αύξηση 70% από αυτόν του 2020 και με τις συνολικές απώλειες να αγγίζουν τα 5,8 δις $, Μάλιστα, η Ελλάδα κατατάσσεται στην 5η θέση παγκοσμίως των περιπτώσεων τηλεφωνικής απάτης.

Οι απατεώνες συνήθως καλούν ή στέλνουν μήνυμα σε όσο το δυνατόν περισσοτέρους με τη λογική ότι όλο και κάποιος θα πέσει στην παγίδα. Και αυτό γιατί χρειάζονται πρόσβαση στον τραπεζικό μας λογαριασμό και τα προσωπικά μας στοιχεία και σε όλες σχεδόν τις περιπτώσεις αυτό θα το καταφέρουν μόνο εφόσον τους «βοηθήσουμε» εγκαθιστοντας καποιο κακοβουλο προγραμμα στη συσκευη μας, μοιραζοντας μαζι τους τα προσωπικά μας στοιχεία ή εκτελώντας καποιες ενεργειες που θα μας υποδείξουν στο τηλέφωνο (για παράδειγμα, εαν πρόκειται για τραπεζική απάτη, ο απατεώνας θα ζητήσει να του διαβάσετε τον κωδικό απο το επιβεβαιωτικό SMS).

Κατά τα πρώιμα χρόνια των τηλεφωνικών απατών ήταν αρκετή ακόμα και η αμφιβολία που γεννιόταν στο υποψήφιο θύμα για την πραγματική ταυτότητα του θύτη. Με μια απλή ερώτηση: «μπορείτε να μου αποδείξετε ότι είστε αυτός που ισχυρίζεστε;», ο θύτης εγκατέλειπε την προσπάθεια εξαπάτησης και έκλεινε τη γραμμή.

Ακόμα και τα e-mail ήταν κακογραμμένα, συνηθέστερα με μια πολύ κακή μετάφραση. Οι επίδοξοι απατεώνες, όμως, καταφέρνουν πλέον να μιμηθούν πιστά την ιστοσελίδα ενός τραπεζικού οργανισμού και ήδη τα e-mail που δέχονται τα θύματα είναι εξαιρετικά αληθοφανή. Οι απαντήσεις είναι ιδιαίτερα πειστικές και συνδυάζονται με πολύ ισχυρά επιχειρήματα.

Αρκετά συχνά οι απατεώνες έχουν ακόμα και πλαστές ταυτότητες ή διαπιστευτήρια από τον οργανισμό τον οποίο υποστηρίζουν πως εκπροσωπούν. Σε πολλές περιπτώσεις μάλιστα διαθέτουν και σταθερή τηλεφωνική γραμμή από κάποια διακριτή ευρωπαϊκή χώρα.
Κοινό παρονομαστή ανάμεσα στις σύγχρονες και τις παλαιότερες μεθόδους εξαπάτησης αποτελεί η επιμονή τού θύτη στη μη διακοπή τής επικοινωνίας.

Ανεξάρτητα από το είδος της απάτης, ο απατεώνας θα προσπαθήσει να αποτρέψει το υποψήφιο θύμα να καλέσει τον αρμόδιο φορέα, την τράπεζα, τον τεχνικό, τον δικηγόρο και αν είναι ηλικιωμένος κάποιον συγγενή του.

Τηλεφωνικές απάτες

Ως πρώτη γραμμή προετοιμασίας, μπορούμε να καλέσουμε τον τηλεφωνικό μας πάροχο και να ζητήσουμε την καταχώρησή μας στο Μητρώο του άρθρου 11. Σύμφωνα με το άρθρο 11 παρ. 2  Ν. 3471/2006, κάθε πάροχος υπηρεσιών ηλεκτρονικών επικοινωνιών οφείλει να τηρεί έναν ειδικό κατάλογο («Μητρώο») με στοιχεία των συνδρομητών του, οι οποίοι έχουν ζητήσει να μη δέχονται τηλεφωνικές κλήσεις για απευθείας εμπορική προώθηση προϊόντων και υπηρεσιών και για κάθε είδους διαφημιστικούς σκοπούς.

Το Μητρώο είναι στη διάθεση κάθε ενδιαφερομένου που σχετίζεται επαγγελματικά με σκοπούς διαφήμισης και έχει ο ίδιος την υποχρέωση να το αναζητήσει και να το λάβει υπόψιν του στην όποια διαφημιστική του ενέργεια, ώστε να μην κληθούν οι τηλεφωνικοί αριθμοί που περιέχει.

Αυτό συνεπάγεται ότι σε περίπτωση που μας καλέσει κάποια «εταιρεία» για διαφημιστικούς σκοπούς, γνωρίζουμε εξαρχής ότι πρέπει να είμαστε επιφυλακτικοί, καθώς ο νόμος το απαγορεύει για όσους τηλεφωνικούς αριθμούς είναι ενταγμένοι στο Μητρώο και καμία σοβαρή εταιρεία δε θα τον αγνοούσε.

Σε περίπτωση που λάβουμε ένα περίεργο μήνυμα ή τηλεφώνημα, είναι πολύ σημαντικό να διατηρήσουμε την ψυχραιμία μας και να μην συνεργαστουμε. Κλείνουμε το τηλέφωνο και έπειτα ενημερώνουμε κάποιο πρόσωπο της εμπιστοσύνης μας και φυσικά μπορούμε να επικοινωνήσουμε με την τράπεζά μας ή και τη Διεύθυνση Δίωξης Ηλεκτρονικού Εγκλήματος καλώντας τον αριθμό 11188.

Οι ηλικιωμένοι είναι τα συχνότερα θύματα εξαπάτησης και πολλές φορές οι απατεώνες έχουν καταφέρει να τους αποσπάσουν μεγάλα χρηματικά ποσά. Στις περισσότερες από αυτές τις περιπτώσεις ο καλών συστήνεται ως γιατρός ή αστυνομικός και ισχυρίζεται πως το παιδί τους έχει μπλεξίματα με το νόμο, όπως για παράδειγμα ότι έχει εμπλακεί σε κάποιο ατύχημα και χρειάζεται επειγόντως χρήματα.

Ιδιαίτερη προσοχή πρέπει να δοθεί και σε κλήσεις που λαμβάνουμε από «υπαλλήλους» τράπεζας, οι οποίοι ζητούν προσωπικά μας στοιχεία ή μας ζητάνε να προβούμε σε κάποιες ενέργειες σχετικά με τον λογαριασμό μας.
Είναι συνήθης τακτική κατά τη διάρκεια μας τηλεφωνικής απάτης οι απατεώνες να χρησιμοποιούν ως επιχείρημα πως ο αριθμός από τον οποίο μας κάλεσαν, ανήκει σε τράπεζα.
Είναι σημαντικό να τονιστεί όμως, ότι υπάρχουν τρόποι να παραποιηθεί ο αριθμός τού καλούντος και να εμφανίζεται σα να μας έχει καλέσει η τράπεζα.
Σε κάθε περίπτωση εμείς δεν συνεργαζομαστε και είναι προτιμότερο είτε να μην απαντήσουμε εξαρχής το τηλέφωνο, αν βλέπουμε άγνωστο νούμερο, είτε να το κλείσουμε κατευθείαν μη λέγοντας τίποτα άλλο, αν τυχόν μας ζητηθεί οτιδήποτε ύποπτο.

Μάλιστα, στις οργανωμένες απάτες, ο απατεώνας πολύ πιθανό να μας ζητήσει να ενεργοποιήσουμε τη λειτουργία πτήσης του κινητού μας, ούτως ώστε να μη λάβουμε το επιβεβαιωτικό μήνυμα που στέλνουν οι χρηματοπιστωτικοί οργανισμοί κατά τα εμβάσματα.

Το γεγονός ότι αυτός που μας καλεί, γνωρίζει κάποια προσωπικά μας στοιχεία δε σημαίνει ότι λέει την αλήθεια. Τα στοιχεία μας υπάρχουν στις ΔΟΥ, στις τράπεζες, σε εταιρείες που έχουμε στείλει βιογραφικό, στα φροντιστήρια, στα σχολεία, σε αγγελίες, ενώ σε κάποιες περιπτώσεις έχουμε επιλέξει να είναι σε κοινή θέα σε διάφορες διαδικτυακές πλατφόρμες, όπως το facebook.

Διαδικτυακές απάτες

Όπως προαναφέραμε, και το διαδίκτυο είναι ένα μέρος όπου αρκετοί απατεώνες έχουν σκοπό να κλέψουν ευαίσθητες προσωπικές μας πληροφορίες και κατ’ επέκταση τα χρήματά μας. Επομένως, απαιτείται πολλή προσοχή κατά την περιήγησή μας στους διάφορους ιστοτόπους.
Με την ανάπτυξη των ευκολιών τού διαδικτύου, μεγιστοποιήθηκαν και οι δυνατότητες για τη διάπραξη ηλεκτρονικών απατών. Οι κυριότερες μορφές διαδικτυακής απάτης είναι οι ακόλουθες:

• Ισπανικό Λόττο
  Πρόκειται για ηλεκτρονικά μηνύματα που ενημερώνουν τα ανυποψίαστα θύματα ότι έχουν κερδίσει εκατομμύρια δολάρια από κλήρωση, στην οποία όμως δεν είχαν δηλώσει ποτέ συμμετοχή, και εν συνεχεία προσπαθούν να τους αποσπάσουν χρήματα.
• Spamming – Scamming
  Η μαζική αποστολή e-mails περιγράφεται με τη λέξη «spam». Όταν ο στόχος τού αποστολέα είναι η εξαπάτηση του παραλήπτη, επιθυμώντας να χρησιμοποιήσει κακόβουλα τα δεδομένα του, τότε έχουμε τη διαδικασία του «scamming». Είναι ο πλέον διαδεδομένος τρόπος ηλεκτρονικών οικονομικών εγκλημάτων και γίνεται πολύ συχνά και στα κινητά τηλέφωνα.
• Phishing προσωπικών στοιχείων
  Το «phishing» πραγματοποιείται με την αποστολή μαζικών spam e-mails, τα οποία υποτίθεται ότι αποστέλλονται από τράπεζα, υπηρεσία ηλεκτρονικών πληρωμών κ.ά. και προσπαθεί να παραπλανήσει τον παραλήπτη ώστε να δηλώσει τα προσωπικά και οικονομικά του στοιχεία, έπειτα τον οδηγούν σε ψεύτικες ιστοσελίδες που μιμούνται πιστά τις επίσημες και στο τέλος το θύμα χάνει μεγάλο μέρος της περιουσίας του.
• Νιγηριανή Απάτη
  Στο συγκεκριμένο τρόπο εξαπάτησης, το υποψήφιο θύμα λαμβάνει στο ηλεκτρονικό του ταχυδρομείο μήνυμα ότι κάποιο πρώην στέλεχος της νιγηριανής κυβέρνησης χρειάζεται τη βοήθειά του για να μεταφέρει ένα μεγάλο χρηματικό ποσό έναντι υψηλά υποσχόμενης αμοιβής. Δίνεται ιδιαίτερη έμφαση στον εμπιστευτικό χαρακτήρα του αιτήματος και το υποψήφιο θύμα εφόσον πέσει στην παγίδα καταλήγει να βλέπει τους τραπεζικούς του λογαριασμούς άδειους.

Οι απάτες βέβαια δε σταματούν εδώ και η λίστα μπορεί να συνεχιστεί για πολύ. Το ηλεκτρονικό μας ταχυδρομείο «βομβαρδίζεται» εβδομαδιαία με διάφορα μηνύματα για ψευδείς διαγωνισμούς και δωροεπιταγές από αλυσίδες σούπερ μάρκετ, για δωρεάν αεροπορικά εισιτήρια, δωρεάν ταξίδια διακοπών, με δήθεν αγοροπωλησίες αυτοκινήτων και ακινήτων, με προγνωστικά αθλητικών αγώνων, για διαδικτυακές γνωριμίες και πολλά ακόμη.

Κίνητρο και Προστασία

Στη συντριπτική πλειοψηφία των περιπτώσεων εξαπάτησης κίνητρο είναι τα χρήματα.
Σπανιότερα μπορεί όμως να είναι και η πρόσβαση σε προσωπικά ή εμπορικά δεδομένα, η επίδειξη ισχύος ή ο εκφοβισμός κλπ.
Επειδή θεωρείται θέμα χρόνου η όχλησή μας από κάποιον απατεώνα είτε τηλεφωνικά είτε διαδικτυακά, για να αποφύγουμε τα όποια δυσάρεστα και να προστατέψουμε τα προσωπικά μας δεδομένα και φυσικά τα χρήματά μας, απαιτείται η κατάλληλη προετοιμασία μα και ενημέρωσή μας.

• Δεν εγκαθιστούμε πειρατικά προγράμματα
  Ο βασικότερος, ίσως δε θα ήταν υπερβολή να πούμε, και απαράβατος κανόνας είναι ότι δεν εγκαθιστούμε ποτέ πειρατικά προγράμματα ή εφαρμογές στον υπολογιστή και στο κινητό.
  Ένα σπασμένο πρόγραμμα, που προσφέρεται δωρεάν αυτήν τη στιγμή, μπορεί να κοστίσει εκατοντάδες ευρώ την επόμενη.
  Τα σπασμένα λογισμικά πέραν του ότι είναι παράνομα, μας καθιστούν ευάλωτους απέναντι σε όσους επιθυμούν να αποκτήσουν πρόσβαση στα προσωπικά μας στοιχεία.
  Κάποιος με γνώσεις προγραμματισμού, τροποποιεί το λογισμικό και απενεργοποιεί τα τεχνικά χαρακτηριστικά που το καθιστούν νόμιμο προς χρήση. Για παράδειγμα θα αφαιρέσει το σειριακό κωδικό, τον αριθμό άδειας του λογισμικού και κατορθώνει να το κάνει να δουλεύει χωρίς να απαιτείται συνδρομή.
  Τα περισσότερα σπασμένα προγράμματα περιέχουν κακόβουλο λογισμικό και έχουν σκοπό μετά την εγκατάστασή τους στον υπολογιστή μας να προκαλούν ζημιές και να κλέβουν τις προσωπικές μας πληροφορίες και τους κωδικούς μας.
  Πρέπει, επομένως, να αγνοούμε οτιδήποτε και οποιονδήποτε μας μιλάει για την ευκολία με την οποία μπορεί να εγκαταστήσει δωρεάν στον υπολογιστή μας προγράμματα χιλιάδων ευρώ.
  Επίσης, αποφεύγουμε την εγκατάσταση εφαρμογών στο κινητό που δε βρίσκονται στο playstore (ή αντίστοιχο).
  Όλες οι εφαρμογές, πριν ανέβουν στο playstore, ελέγχονται από την Google, ώστε να βεβαιωθεί πως δεν παραβιάζουν τους όρους χρήσης ή ότι δεν περιέχουν κακόβουλο λογισμικό.
  Γίνεται αντιληπτό, λοιπόν, ότι οποιαδήποτε εφαρμογή δε βρίσκεται στο playstore, στις περισσότερες περιπτώσεις δεν πληροί τούς όρους χρήσης ή τις προϋποθέσεις ασφαλείας, είτε επειδή δεν έχει ξεκάθαρη πολιτική προσωπικών δεδομένων είτε διότι περιέχει ιούς.
• Βεβαιωνόμαστε πως το developer options στην android συσκευή μας, καθώς και η λειτουργία εγκατάστασης εφαρμογών από άγνωστες πηγές είναι απενεργοποιημένα.
  Έτσι, εμποδίζουμε σε μεγάλο βαθμό τούς hacker να αποκτήσουν πρόσβαση στα προσωπικά μας στοιχεία.
  Επιπρόσθετα, ένα εξαιρετικό εργαλείο στην προστασία των προσωπικών μας δεδομένων όταν κρίνεται αναγκαία η προσωρινή κοινή χρήση της συσκευής μας, είναι η δημιουργία ενός λογαριασμού με περιορισμένα δικαιώματα, πιο γνωστού ως guest account.
  Σε αντίθεση με τον βασικό χρήστη ή τον διαχειριστή, οι χρήστες guest account δεν μπορούν να δημιουργήσουν κωδικό πρόσβασης, να εγκαταστήσουν λογισμικό, να τροποποιήσουν τις ρυθμίσεις της συσκευής και φυσικά να αποκτήσουν πρόσβαση στα προσωπικά μας αρχεία.
  Το μόνο που μπορεί να κάνει ένας χρήστης guest account είναι να συνδεθεί στη συσκευή, να περιηγηθεί και να σερφάρει στο διαδίκτυο και τέλος να την απενεργοποιήσει. Σε κάθε περίπτωση θεωρούμε πως το κινητό μας, ανεξάρτητα από το αν είναι ενεργοποιημένο το guest account, πρέπει να αντιμετωπίζεται σαν ένα πορτοφόλι.
  Αξίζει να επισημανθεί, όσο αυτονόητο και αν θεωρείται, ότι δεν πρέπει ποτέ να δανείζουμε τη συσκευή μας σε κάποιον άγνωστο. Και τέλος, ακόμα και αν τα μικρά παιδιά, ζητάνε τη συσκευή μας για να παίζουν παιχνίδια, θεωρείται προτιμότερο να εγκαταστήσουμε παιχνίδια σε μια παλιά συσκευή και να μη μοιραζόμαστε τη δική μας.
• Προτού παραδώσουμε τη συσκευή μας για επισκευή ή σε περίπτωση πώλησής της, διαγράφουμε όλα τα ευαίσθητα δεδομένα.
  Μάλιστα, για επιπλέον ασφάλεια μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε εφαρμογές, όπως το CCleaner ή το PrivaZer, οι οποίες εμποδίζουν την ανάκτηση των διαγραμμένων αρχείων.
• Εκτελούμε σχολαστικά όλες τις διαθέσιμες αναβαθμίσεις, καθώς συνήθως προσφέρουν νέες λειτουργίες και «μπαλώματα» ασφαλείας. Όταν ανακαλυφθεί μια ευπάθεια, η εταιρεία λογισμικού ανταποκρίνεται άμεσα, ώστε να διορθώσει το πρόβλημα και να διατηρήσει προστατευμένα τα προσωπικά μας δεδομένα.
• Εγκαθιστούμε ένα πακέτο ασφαλείας στη συσκευή μας. Ένα δωρεάν antivirus είναι καλύτερο από το να μην έχουμε καθόλου και ένα επί πληρωμή πολύ καλύτερο από το δωρεάν. Ένα πακέτο ασφαλείας επώνυμης και αξιόπιστης εταιρείας μάς κόστισε περίπου 70 ευρώ/έτος για χρήση σε 10 συσκευές (κινητό, tablet, επιτραπέζιο και φορητό υπολογιστή). Εγκαταστήσαμε το πακέτο στο κινητό ηλικιωμένου συγγενή και μόλις εκείνος κλίκαρε σε ύποπτο σύνδεσμο, η εφαρμογή απέτρεψε την πρόσβαση προστατεύοντάς τον. Μπορούμε λοιπόν να αντιληφθούμε τη σπουδαιότητα χρήσης ενός τέτοιου πακέτου ασφαλείας.
• Δεν αναφέρουμε ποτέ τα προσωπικά μας στοιχεία σε ιστοσελίδες που δεν εμπιστευόμαστε πλήρως. Σε περίπτωση που κάποια ιστοσελίδα ή εφαρμογή ζητήσει ταυτοποίηση με φωτογραφία ταυτότητας, αναρωτιόμαστε εάν αξίζει το ρίσκο.
  Εάν είναι βασικό προαπαιτούμενο για την εγγραφή μας όμως, θολώνουμε, με τη χρήση ειδικής εφαρμογής, τα στοιχεία που δε χρειάζονται, όπως το όνομα πατρός, μητρός, διεύθυνση, ημερομηνία γέννησης, υπογραφή κλπ. Βεβαίως, υπάρχει και ο εύκολος και δωρεάν τρόπος, χωρίς τη χρήση της ειδικής εφαρμογής, απλά μουτζουρώνοντας τα στοιχεία στο πρόγραμμα επεξεργασίας εικόνων του υπολογιστή μας.
  Επιπλέον, αντί για τη φωτογραφία της ταυτότητας, προτιμότερο είναι να στείλουμε αυτήν κάποιου άλλου εγγράφου, που περιέχει λιγότερα προσωπικά στοιχεία, όπως το φοιτητικό πάσο ή μια προσωποποιημένη κάρτα μέλους. Καλό θα ήταν, επίσης, να μη γνωστοποιούμε στα social media, όπως το facebook, πληροφορίες που μας αφορούν άμεσα, όπως γενέθλια ή αριθμό τηλεφώνου.
• Το e-mail που χρησιμοποιούμε στα social media είναι ορατό σε third-party apps, όπως παιχνίδια, quiz και υπηρεσίες, καθιστώντας το ασθενές σε απειλές. Τα περισσότερα κακόβουλα ηλεκτρονικά μηνύματα αποστέλλονται σε αυτήν τη διεύθυνση. Είναι πολύ σημαντικό να δημιουργούμε ένα δευτερεύον e-mail που θα χρησιμοποιούμε στα social media, και το πρωτεύον που θα έχουμε για επαγγελματικούς ή λόγους επικοινωνίας με την τράπεζά μας θα το αντιμετωπίζουμε όπως και την ταυτότητά μας.
• Χρησιμοποιούμε πάντα κωδικό PIN για να κλειδώνουμε τη συσκευή μας. Μάλιστα, δε θα ήταν καθόλου κακή ιδέα να κρυπτογραφήσουμε τη μνήμη της συσκευής μας για επιπλέον ασφάλεια. Έτσι, ακόμα και σε περίπτωση απώλειας ή κλοπής της, τα δεδομένα μας θα είναι κρυπτογραφημένα και σχεδόν αδύνατο να πέσουν σε λάθος χέρια.

Συνοψίζοντας

Το αναφέραμε παραπάνω μα αξίζει να το σημειώσουμε ξανά. Δε δίνουμε ποτέ σε άγνωστο τα προσωπικά μας στοιχεία και ευαίσθητες πληροφορίες. Το να είμαστε προσεκτικοί και επιφυλακτικοί προστατεύει τα χρήματά μας και μας γλυτώνει από έντονο άγχος και μεγάλο κόπο. Αν κάνουμε με ασφάλεια χρήση του διαδικτύου, τηρώντας με ευλάβεια, αλλά χωρίς υπερβολές, όσα αναφέραμε αναλυτικά παραπάνω, τότε δεν έχουμε να φοβηθούμε το παραμικρό.

Ρεσάτ Αλαγιαλής, ΜΒΑ

Ζόμας Ιωσήφ, MBA Finance